Obrót bronią i uzbrojeniem na świecie jest kwestią nie tylko militarnego znaczenia, ale także istotnym elementem politycznym i gospodarczym, który kształtuje stosunki międzynarodowe. Raport SIPRI za lata 2020-2024 przedstawia szczegółową analizę importu, eksportu oraz trendów w światowym obrocie bronią.
Analizowane dane
Na podstawie raportu opublikowanego przez Stockholm International Peace Research Institute (SIPRI) mieliśmy okazję dowiedzieć się nieco więcej na temat aktualnych trendów w branży międzynarodowych transferów broni i uzbrojenia, czyli między innymi: samolotów i śmigłowców bojowych, okrętów wojennych, czołgów, pojazdów taktycznych, pocisków ziemia-powietrze, czy artylerii.
Najnowsze dane zostały zaprezentowane w ujęciu pięcioletnim: za lata 2020-24.
Rozwój trendu
Pierwszy analizowany przez SIPRI okres międzynarodowych transferów uzbrojenia przypada na lata 1980-1984. Według przyjętego przez instytucję wskaźnika trendu, jego wielkość konsekwentnie malała w ciągu kolejnych okresów (z okazjonalnymi wyjątkami w pojedynczych latach) aż do początku lat dwutysięcznych.
W okresie 2000-2004 wskaźnik osiągnął rekordowo niski poziom, który konsekwentnie stabilizował się w następnych ujęciach. Lata 2015-2019 przyniosły lekki wzrost względem wcześniejszego okresu (2010-2014), natomiast najnowsze dane są nieznacznie mniejsze od poprzednich. Mimo to, rok 2022, czyli okres po inwazji Rosji na Ukrainę przyniósł najwyższy poziom wskaźnika w XXI wieku.
Najwięksi eksporterzy
Bez zaskoczenia, Stany Zjednoczone utrzymały największy udział w rynku eksportu, stanowiący około 43% światowego. W latach 2015-2019 było to 35%, co zdecydowanie świadczy o rozwoju eksportu USA. Co ciekawe, najwięcej eksportowanego towaru trafia do Arabii Saudyjskiej (około 12%), na Ukrainę (~9,3%), oraz do Japonii (~8,8%).
Drugim krajem w statystykach, który niespodziewanie prześcignął w ciągu ostatnich lat nawet Rosję okazała się Francja, która niespełna 30% swoich technologii eksportuje do Indii, a także po niespełna 10% do Kataru oraz Grecji. Mimo iż udział Francji w globalnym eksporcie uzbrojenia wzrósł o zaledwie 1% – z ~8,6 (2015-2019) do około 9,6% w najnowszym ujęciu, drugie miejsce podium zostało im zagwarantowane przede wszystkim przez znaczący spadek eksportu Federacji Rosyjskiej.
Ze znaczących 21% w latach 2015-19, najnowsze dane przyniosły Rosji aż 64-procentowy spadek, co daje całkowity udział kraju w światowym eksporcie broni na poziomie około 7,8%. Ponad 65% eksportowanego przez Rosję uzbrojenia trafia do Indii, Chin oraz Kazachstanu.
Udział w eksporcie
Polska znajduje się obecnie na 13. pozycji, odpowiadając za około 1% światowego eksportu. Jest to jednak znaczący wzrost: według raportu, w poprzednim okresie udział naszego kraju wynosił mniej niż 0,05%, co dawałoby wzrost o ponad 4000%. Aż 96% eksportowanego uzbrojenia trafia na Ukrainę, natomiast około 1,4% broni wysyłamy do Szwecji, a ~0,9% – do Estonii.
Jeśli wśród największej 25-ki zsumujemy eksport krajów powiązanych ze strukturami Unii Europejskiej, otrzymujemy udział w rynku opierający się na niespełna 30% rozdzielony pomiędzy 10 krajów: ponad połowę tego stanowi Francja oraz Niemcy, natomiast drugą – Włochy, Hiszpania, Turcja, Holandia, Polska, Szwecja, Norwegia oraz Czechy.
Oprócz tego, jako ciekawą statystykę możemy zauważyć, że jedynie 10 państw, największych eksporterów uzbrojenia, czyli kolejno USA, Francja, Rosja, Chiny, Niemcy, Włochy, Zjednoczone Królestwo, Izrael, Hiszpania oraz Korea Południowa stanowią aż o 88% całkowitego eksportu.
Najwięksi importerzy
Również bez zaskoczenia, krajem z niejwiększym importem uzbrojenia w okresie 2020-2024 była zaatakowana w 2022 roku Ukraina. Jej “potrzeby” importowe wzrosły względem lat 2015-2019 o niemal 10 000%, a do naszych wschodnich sąsiadów trafiło około 8,8% eksportowanego uzbrojenia. 45% z tego pochodziło ze Stanów Zjednoczonych, 12% z Niemiec, oraz oczywiście – 11% z Polski. Jest to niewątpliwie imponujący wynik naszego kraju, szczególnie porównując możliwości finansowe Polski z międzynarodowymi potęgami jak Niemcy i USA.
Drugie miejsce po Ukrainie, lecz ze znacznie różniącymi się źródłami importu uplasowały się Indie, stanowiące o około 8,3% rynku importowego (spadek z 9,1% w latach 2015-2019). W około 36% uzbrojenie uzupełniane jest przez Rosję, a za ~33% odpowiada Francja. Trzecim największym eksporterem do Indii jest Izrael, odpowiadający za około 13%.
Zaokrąglając do ułamków dziesiętnych, na trzecim miejscu podium, z udziałami w imporcie na poziomie po około 6,8% znalazły się Katar i Arabia Saudyjska. Oba kraje zaopatrywane są przede wszystkim przez USA: w przypadku Arabii Saudysjkiej jest to nawet 74%, natomiast pozostała część importu pochodzi przede wszystkim z Europy. Dla Kataru kolejnymi znaczącymi eksporterami są Włochy oraz Wielka Brytania, natomiast dla Arabii Saudyjskiej: Hiszpania i Francja.
Warto wspomnieć też o znajdującym się na 5. pozycji Pakistanie. Tu, udział w imporcie oceniany jest na około 4,6%, natomiast aż 81% uzbrojenia importowane jest tam z Chin. Swój mniejszy udział w “obsłudze” Pakistanu posiada także Holandia oraz Turcja.
Udział w imporcie
Polska, podobnie jak w przypadku eksportu, może pochwalić się stabilną pozycją w pościgu za pierwszą dziesiątką. Udział w imporcie na poziomie 2,4% daje nam 14. pozycję na świecie, a także imponujący wzrost o ponad 500% względem lat 2015-2019, kiedy to udział wynosił około 0,4%. Tak jak w przypadku znacznej większości listy, największym eksporterem uzbrojenia do Polski są Stany Zjednoczone, odpowiadając za 45% importowanych przez Polskę produktów zbrojeniowych. Swój znaczący udział w “uzbrajaniu” naszego kraju ma także Korea Południowa, od której pozyskaliśmy aż 42% importowanego uzbrojenia. Trzecim największym eksporterem dla Polski były Włochy, z importem w wysokości 3,5%.
Warto zaznaczyć, że Polska jest największym importerem uzbrojenia w Unii Europejskiej (3. miejsce w Europie po Ukrainie i Wielkiej Brytanii). Oprócz nas, w granicach 1-2% udziału w światowym imporcie z krajów europejskich znalazła się także Holandia, Norwegia, Grecja, Turcja i Włochy, natomiast w całym TOP40, z udziałem mniejszym niż 1% widzimy także Danię, Rumunię, Niemcy, Belgię, Serbię, Węgry oraz NATO (jako oddzielna organizacja, dane nie pokrywają się z wartościami krajów sojuszu).
Znaczące zmiany
Obserwując wykresy, nie da się nie odnieść wrażenia, jakoby kierunek rozwoju ostatnich lat podyktowany był przede wszystkim inwazją Rosji na Ukrainy. Świadczy o tym pierwsze miejsce udziału w imporcie uzbrojenia u kraju zaatakowanego, a także znaczący spadek eksportu u agresora.
W latach 2015-2019, Rosja odpowiadała za 21% eksportu, natomiast po wspomnianym 64-procentowym spadku, udział wyniósł zaledwie 7,8%. Skorzystały na tym między innymi Włochy, które porównując te same okresy czasu zaliczyły prawie 140-procentowy wzrost – z udziału w rynku na poziomie 2%, do aż prawie 5%. Około 65% produktów zbrojeniowych trafia z nich do Kataru, Egiptu oraz Kuwejtu. Do krajów, które znacząco zwiększyły swój eksport w ostatnich latach należą także Turcja, Norwegia, Iran czy Jordan.
Jeśli chodzi o import uzbrojenia, o ponad 1000% wzrósł także udział Węgier, Belgii, a blisko tej granicy była także Nowa Zelandia oraz Bahrajn. Pomimo iż udział w rynku żadnego z nich nie przekracza nawet 1,5%, dla samych krajów jest to niewątpliwie znaczący wzrost.
Rola Polski
Jak zauważyliśmy we wcześniejszej części tekst, udział Polski w eksporcie wzrósł względem poprzedniego okresu o ponad 4000%, głównie za sprawą wojny za wschodnią granicą naszego kraju, natomiast głównymi biorcami naszej technologii pozostają kraje powiązane z nami gospodarczo i militarnie, co wydaje się odpowiednim kierunkiem rozwoju.
Rozwoju, który jest także widoczny jeśli chodzi o import, gdyż ten w porównaniu do lat 2015-2019 wzrósł o ponad 500%. Skutki tego są widoczne już teraz – jak wspominaliśmy w artykule na temat roli giełdy, w 2024 roku Polska przeznaczyła na inwestycje militarne największą część PKB spośród wszystkich europejskich członków NATO. Nasz kraj został również publicznie wyróżniony przez prezydenta USA Donalda Trumpa za działania w kierunku rozwoju sojuszu.
Wszystko to daje nadzieję na dalszy rozwój, zarówno importu, jak i krajowego przemysłu zbrojeniowego i nowych technologii które mogłyby być potencjalnie eksportowane do sojuszników. Wprawdzie na kolejną część analizy SIPRI będziemy musieli poczekać jeszcze co najmniej kilka lat, natomiast kierunki zmian na rynku produktów zbrojeniowych są wyraźnie widoczne, a obecne napięcia geopolityczne mogą tylko przyspieszyć wyścig zbrojeń i zwiększyć inwestycje zbrojeniowe w naszym regionie.